مسعود زینلی

بدون شک معضل قاچاق در کشور به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل عدم تحقق تولید و افزایش بیکاری از سوی فعالان بخش خصوصی و همین طور کارشناسان اقتصادی قلمداد می‌شود. به طور طبیعی توقع بر این است که دولت به همراه نیروهای نظارت و امنیتی با قاچاق کالا برخورد کند و میزان قاچاق را به صفر برساند. اما آیا تنها دولت با برخورد قهری باید ریشه قاچاق را بخشکاند و یا به طور کلی برخورد امنیتی سبب از بین رفتن کامل قاچاق خواهد شد؟

دولت و مجلس برای حمایت از تولیدات داخلی تعرفه‌های گمرکی برای کالاهای خارجی در نظر می‌گیرند تا قیمت تمام شده کالاهای وارداتی با قیمت تولیدات داخل از یک همخوانی قابل قبولی برخوردار باشد. در واقع قیمت کالای خارجی برابر خواهد بود با قیمت کالا به علاوه تعرفه گمرکی آن. با این اقدام مصرف کنندگان (نسبت به نبود تعرفه‌گذاری قیمتی بر روی کالاهای خارجی) تمایل بیشتری برای خرید کالاهای داخلی خواهد داشت. اما افراد سودجو برای سود بیشتر اقدام به ورود کالاهای خارجی بدون پرداخت تعرفه گمرکی آن می‌کنند و قیمت کالای خارجی را در سطح پایین‌تری عرضه می‌کنند تا راه سود قابل توجهی را به جیب بزنند. دراین بین دو موضوع از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مطلب اول آن‌که هر چه تعرفه گمرکی آن کالا بیشتر باشد، دربردارنده سود بیشتری برای قاچاقی خواهد بود و قاچاقچیان حاضر خواهند بود، هزینه بیشتری برای قاچاق کالای خود پرداخت کنند. در برخی از مواقع سودهای ۲۰۰ درصدی سبب می‌شود که قاچاقچیان برای رسیدن به هدف خود از هر اقدامی فروگذار نکند. از رشوه‌های بسیار بالا تا حمل سلاح و اقدام‌های مسلحانه از سوی قاچاقیان دیگر دور از ذهن نخواهد بود. در واقع هر چقدر تعرفه گمرکی بالاتر رود، انگیزه قاچاقچیان بالا می‌رود و هزینه‌های امنیتی و نظارتی برای کنترل قاچاق از سوی نهادهای دولتی آن قدر بالا می‌رود که حتی هزینه مبارزه با قاچاق از درآمدهای گمرکی بیشتر خواهد شد. به همین دلیل است که دولت‌ها برخلاف توجه و تلاش برای از بین بردن قاچاق توفیق چندانی در این زمینه نداشته‌اند. بر این اساس گرچه نهادهای امنیتی و نظارتی باید به صورت سر سختانه به وظایف خود عمل کنند، اما راه‌حل مبارزه با قاچاق تنها نظارت، کنترل و برخورد امنیتی خلاصه نمی‌شود. مطلب دوم فشار گروه‌های صنفی برای افزایش تعرفه واردات کالاهای مختلف است، صنوف مختلف با توجه به قدرت چانه زنی که در مجلس دارند همواره سعی می‌کند، نمایندگان مجلس را برای بالا بردن تعرفه گمرکی قانع و از این طریق نمایندگان فشارهای زیادی برای بالا بردن تعرفه‌های گمرکی بر دولت وارد می‌کنند. دولت هم به طور طبیعی برای پاسخ به مطالبه نمایندگان مجلس و رسانه‌ها معمولاً ناچار به افزایش تعرفه‌های گمرکی می‌شود، حال آن‌که با افزایش تعرفه گمرکی در اندک زمانی سیل قاچاق، زیان بیشتری را برای تولید کننده بوجود خواهد آورد.

بنابراین علاوه بر نظارت‌های امنیتی، لازم است سیستم‌های یکپارچه‌ای در تعرفه‌گذاری شکل گیرد که فارغ از هر گونه فشار صلاح تولیدکننده و مصرف کننده را در نظر بگیرد. از سوی دیگر نصب و راه‌اندازی سیستم‌های کنترلی مانند ایکس-ری که می‌تواند با کمترین هزینه و به صورت سیستماتیک مانع از قاچاق کالا شود، بسیار مؤثر خواهد بود.